Evangelisatie in de Vroege Kerk

Iedereen die zich ooit verdiept heeft in het ontstaan van het Christendom weet hoe snel deze beweging tot stand is gekomen. Als we de verspreiding van deze beweging bekijken, merken we dat deze niet te vergelijken is met die van een andere godsdienst of beweging in de hele wereldgeschiedenis. In relatief korte tijd werd het Christendom van een Joodse beweging een wereldgodsdienst, die tot op de dag van vandaag niet meer zou verdwijnen.

Er kan op verschillende manieren naar de verspreiding van het Christendom worden gekeken. Er kan gekeken worden naar hoe deze verspreiding geografisch verliep. Ook zijn er veel sociologische studies gedaan, waarbij vanzelfsprekend naar de sociologische aspecten van het ontstaan van het Christendom gekeken werd ¹. In dit artikel wil ik gebruik maken van deze studies om op een iets andere manier te kijken naar het ontstaan van het Christendom.

Relevantie

We kunnen ons afvragen of het wel noodzakelijk is om je druk te maken om het evangelisatiewerk van de eerste christenen. Kunnen wij, mensen uit de 21e eeuw, daar nog iets van leren? De moderne mens kunnen we toch niet meer vergelijken met de joden en heidenen van die dagen? In zekere zin is dat waar. Methoden die toen werkten, hoeven niet automatisch werkzaam te zijn bij de moderne mens. Daarom zoeken we in dit artikel naar de grote lijnen. Zijn er bij het evangelisatiewerk van de eerste christenen leerpunten voor ons te ontdekken?

Begrenzing

Het is belangrijk om allereerst vast te stellen wat het doel van dit artikel is. U zult geen uitgebreid overzicht vinden over hoe de ontwikkeling van het Christendom is verlopen. Het gaat hier niet om het resultaat van de beweging, maar om de manier waarop de beweging dit realiseerde.

Het is van groot belang om vast te stellen waar we het over hebben als we over de Vroege Kerk spreken. Officieel zullen we in de standaardwerken over de Vroege Kerk een tijdvak vinden tussen 30 en 700 n.Chr.. Dit artikel zal niet over deze periode gaan. Als ik over de Vroege Kerk spreek dan heb ik het over de eerste 150 jaar van het Christendom. De reden hiervoor is gewoonweg om te beperken. Door een periode van bijna 700 jaar te bestuderen zou dit artikel te omvangrijk en onduidelijk worden.

Welke bronnen?

Er zijn verschillende bronnen om de Vroege Kerk te bestuderen. Toch zijn de bronnen voor dit onderwerp, vergeleken met andere gebieden in het historisch onderzoek, beperkt. Met de bestudering van het onderwerp van dit artikel zitten we dus met een extra probleem.

Handelingen

Voor de bestudering van het evangelisatiewerk tijdens de allereerste jaren van de Vroege Kerk kunnen we eigenlijk alleen maar terecht bij het boek Handelingen. De schrijver Lucas heeft een nauwkeurige beschrijving achtergelaten over de geboorte van de Christelijke kerk. Natuurlijk zijn er ook verwijzingen in buitenbijbelse literatuur die de beschrijving van Lucas bevestigen.

We hoeven dus niet teleurgesteld te zijn over de beperking van het bronnenmateriaal. Lucas heeft namelijk een gedetailleerd verslag gedaan, waarvan we bij deze studie dankbaar gebruik maken. De huidige wetenschap twijfelt niet meer aan het auteurschap van Lucas maar wel aan zijn betrouwbaarheid. Heeft Lucas een historisch betrouwbaar verslag geschreven? In dit artikel ga ik daar vanuit. Verschillende wetenschappers hebben voldoende argumenten gegeven die deze mening ondersteunen ².

Vragen en antwoorden

Al eerder heb ik opgemerkt dat we bij een studie als deze het gevaar lopen om te omvangrijk te worden. Daarom is het verstandig om een aantal vragen te stellen waar we antwoord op willen hebben.

• Wat was hun aanpak?
• Wat was hun boodschap?
• Wat was het geheim van het succes?

Natuurlijk zullen er meer vragen rondom deze hoofdvragen gesteld worden. Maar uiteindelijk willen we weten wat het succes was van de geboorte van de Christelijke gemeente na de Hemelvaart van Jezus Christus.

Wat was hun aanpak?

Het boek Handelingen begint met de Hemelvaart van Jezus Christus. Na de Hemelvaart trekken de volgelingen van Jezus zich terug in een bijgebouw van de tempel. We zien hier al een belangrijk punt dat we in heel Handelingen terug zullen vinden. De volgelingen zijn in gehoorzaamheid, gebed en eenheid samen.

We zien in Handelingen eigenlijk niet echt een universele aanpak in het evangelisatiewerk. Lucas beschrijft ook niet heel specifiek hoe het uiteindelijke werk precies verliep. Wel kunnen we verschillende dingen opmaken uit zijn beschrijvingen.

Een warm centrum

Wat we keer op keer zien in Handelingen is dat de kerk werkt uit een ‘warm’ centrum. De discipelen hadden dit zelf van Jezus geleerd. We zien dat Jezus rondom Hem heen in het bijzonder een drietal discipelen (Petrus, Jakobus en Johannes) ‘warm’ hield. Daar omheen kwamen de rest van de twaalf, daarna de zeventig en de andere volgelingen. Dit principe werd in de Vroege Kerk intact gelaten. Het was de beste methode om vanuit het centrum warmte door de gehele groep uit te stralen.

Iedereen deed mee in de bediening

In de huidige kerk zien we dat evangelisatie gedaan wordt door een dominee, voorganger of aangestelde evangelist. In de Vroege Kerk lag dit anders. Iedereen deelde in de verkondiging. Dit betekent niet dat er geen speciaal aangestelde evangelisten waren. Petrus, Paulus, Barnabas en Filippus zijn hier goede voorbeelden van. Buiten deze personen zijn er velen geweest die op dezelfde manier gewerkt hebben. Toch is het zo dat het uiteindelijke evangelisatiewerk, zodra er een gemeente gesticht was (veelal door predikers en evangelisten), gedaan werd door de gemeenteleden zelf. Deze nieuwe leden waren getuigen voor de mensen om hen heen. Zij waren de beste evangelisten. Zij waren getuigen van Jezus Christus: “Jezus leeft en ik ken Hem”. Dit getuigenis leidden hun ongelovige kennissen en vrienden naar de gemeente.

Levensstijl

Er was ook een belangrijk element binnen het evangelisatiewerk van de Vroege Kerk dat niet zozeer met opzet zijn oorsprong vond. De christenen hadden een levensstijl waar een enorme aantrekkingskracht vanuit ging. Armen werden geholpen en hadden geen honger, zieken werden genezen en de christenen straalden een enorme blijdschap uit. Aan de eerste christenen was te merken dat ze veranderd waren. Alles wat ze deden, hun gehele levensstijl, was terug te voeren op de persoon, hun Meester, Jezus Christus.

Ze waren gemotiveerd

Uit alles blijkt dat de eerste christenen gemotiveerd waren om te getuigen over hun ontmoeting met hun Heer, Jezus Christus. Dit is niet vanzelfsprekend, want in de huidige westerse kerk is deze motivatie vaak ver te zoeken. Het is duidelijk dat evangelisatie in de Vroege Kerk een levensstijl was. Overal moet het geloof ter sprake gekomen zijn. Het beste in hun leven hielden ze niet voor zichzelf.

Wat was hun boodschap?

Kunnen we iets van de boodschap van de eerste christenen zeggen? Uiteindelijk is het hele Nieuwe Testament een voortvloeisel van de verkondiging van de eerste christenen. In het evangelisatiewerk moeten christenen echter een kortere boodschap gebruikt hebben. Natuurlijk kunnen we niet de gesprekken en getuigenissen, die hebben plaats gevonden, reconstrueren. Toch valt er wel iets te zeggen over de boodschap van de eerste christenen.

Michael Green geeft aan dat er in de Vroege Kerk een uitgebreid uniform voorbeeld voor de verkondiging is ontwikkeld. De grondvorm hiervan werd al vroeg ontwikkeld. Deze zijn te vinden in de preken van Handelingen, Rom. 1:3-4:1; 1 Kor. 15:3-4; en 1 Tim. 3:16. Hij komt tot de volgende samenvatting:De oude profetieën zijn vervuld en de nieuwe tijd is aangebroken met de komst van Jezus, de Messias. Hij werd geboren uit de familie van David en stierf aan het kruis in overeenstemming met de profetieën in de Heilige Schrift, om ons te verlossen uit de tegenwoordige boze tijd. Hij werd begraven en verrees weer op de derde dag, zoals de geschriften hadden voorspeld. Hij is nu verheerlijkt en is gezeten aan Gods rechterhand als Christus (Messias) en Heer van de levenden en de doden. Hij heeft zijn Heilige Geest overgedragen op zijn volgelingen als een verzekering van zijn Heerschappij en als voorproef van zijn terugkomst om op de Laatste Dag de Rechter en Redder van de mensheid te zijn ³.

Het is niet duidelijk hoe de verkondiging te werk ging. De bovenstaande is een samenvatting van hun boodschap. We lezen in Handelingen dat deze boodschap gefragmenteerd gebracht werd. De eerste christenen waren daar blijkbaar heel flexibel in. Een Griekse heiden had een andere benadering nodig dan een vrome Judaïst. Wel kunnen we zeggen dat de bovenstaande boodschap de universele boodschap was van de eerste christenen. Deze basiselementen zien we steeds terugkeren in het Nieuwe Testament.

Wat was het geheim achter hun succes?

Niemand zal ontkennen dat de geboorte van het Christendom een bijzonder verschijnsel is geweest. De snelheid en de wijze waarop de beweging tot stand kwam is wonderlijk en blijft een grote aantrekkingskracht bezitten. Iedereen die zich verdiept in de periode moet zich haast wel afvragen hoe dit alles op deze manier mogelijk is geweest. Wat zat erachter? Wat was het geheim achter het succes van de eerste christenen?

We zien bij de eerste christenen een enorme aandacht voor de Heilige Geest. Keer op keer lezen we in Handelingen over een rol van de Heilige Geest in de gebeurtenissen die plaats vonden. De Geest van God hield zich in elke plaats bezig met het inwendige leven van de kerk en versterkte en bemoedigde deze en hielp deze te groeien (Hand: 9:31).

We lezen in Hand. 20:28 dat de Geest zelf de ouderlingen van de kerk benoemde. Deze mensen kregen de leiding over de kerk maar ze waren ervan overtuigd dat deze leiding, door hen heen, uiteindelijk werd gegeven door de Geest. We lezen dit in Hand. 15:28, waar verslag wordt gegeven van de discussie die had plaats gevonden in Jeruzalem over de besnijdenis van de Griekse christenen. Hoewel er een heftige discussie had plaatsgevonden en er een besluit was genomen op grond van wederzijdse argumenten, waren de eerste christenen overtuigd van de leiding van de Heilige Geest. De Geest van God zat achter het succes. De eerste christenen werden als instrument gebruikt om het christendom op de wereldkaart te zetten.

Hoewel er veel meer te zeggen valt over het evangelisatiewerk van de eerste christenen hebben we wel iets meer inzicht gekregen in hun werk. Het is soms lastig om vastomlijnde concepten te zien in de beweging van het eerste Christendom. Daarom is het ook moeilijk om hun situatie te projecteren op de huidige kerk. Toch is er heel veel te leren van hun houding richting de wereld. Het eerste Christendom was een levendige beweging, overtuigd van hun ontmoeting met hun Redder: Jezus Christus.

Literatuur

• Bovon, François, Handelingen (Internationaal Commentaar op de Bijbel)
• Green, Michael, 30 years that changed the world
• Green, Michael, ‘Goed nieuws!’ – van de eerste christenen (Handboek bij de Bijbel), Kok-Kampen 2002
• Grogan, G.W., De Heilige Geest in Handelingen (Handboek bij de Bijbel), Kok-Kampen 2002
• Jong, de, O.J., Geschiedenis der Kerk Kenneth Scott Latourette, A history of christianity, Harper 1953
• Stambough, John en Balch, David, Het Nieuwe Testament in zijn sociale context, Kok Kampen 1992

Noten

1. Er zijn een groot aantal sociologische studies gedaan naar de ontstaansgeschiedenis van het vroege Christendom. De volgende werken zijn misschien wel het meest bekend en toegankelijk: Theissen, Gerd, De Jezusbeweging,Ten Have 1998; Meeks, Wayne A., The first urban christians – the social world of the apostle Paul, Yale University 1983; Tidball, Derek, The social context of the New Testament, Paternoster Press 1997.
2. Robinson, J.A., Redating the New Testament; Bruce, F.F., De betrouwbaarheid van de geschriften van het Nieuwe Testament, Telos 1977.
3. Green, Michael in ‘Goed Nieuws!’ – van de eerste christenen, Handboek bij de Bijbel.