Apostolische Vaders: I Clemens

Inleiding

Het geschrift dat bekend staat onder de naam I Clemens betreft een brief van de gemeente van Rome aan die te Korinthe. In de vroeg-christelijke kerk was deze brief populair, aangezien deze in 180 n.Chr., volgens de Historia Ecclesiastica van Eusebius van Caesarea, nog altijd werd voorgelezen in Korinthe (H.E. IV,23,11) en andere gemeenten (H.E. III,16). Daarnaast is deze brief in de Codex Alexandrinus aangetroffen tussen brieven die nu tot het Nieuwe Testament worden gerekend, wat aangeeft dat dit geschrift soms als canoniek werd beschouwd.

Schrijver, plaats en tijd van ontstaan

De brief I Clemens vermeldt zelf geen concrete auteur. De al eerder genoemde Eusebius noemt een zekere Clemens – de vierde bisschop van Rome – als schrijver (H.E. IV,23,11). En ook bij de kerkvader Irenaeus vinden we de vermelding van Clemens als de auteur van het geschrift I Clemens (Adv. Haer. III,3,3; zie ook Eusebius’ H.E. V,6,1-3). De voorzichtige conclusie kan dus zijn dat Clemens van Rome als de (hoofd)auteur van de brief kan worden gezien.
Over deze Clemens is niet meer bekend dan dat hij van 92-101 n.Chr. bisschop van Rome is geweest (zie H.E. III,24). De veronderstelling dat Clemens de auteur van de brief is, leidt tot een vroege datering van het geschrift: omstreeks 96 n.Chr..

Inhoud

De aanleiding tot het schrijven van de als I Clemens bekendstaande brief was een rel in de gemeente van Korinthe. Om ons onbekende reden hebben enkele gemeenteleden hun ambtsdragers weten af te zetten. Gedreven door het besef de waarheid te dienen, voelde de gemeente van Rome zich blijkbaar geroepen om de gemeente te Korinthe te vermanen. Namens de gemeente van Rome zou Clemens de brief hebben geschreven.
De inhoud van de brief bestaat uit de volgende delen:

• I,1 – III,4
  Inleiding en aanleiding van het schrijven.
• IV,1 – XVIII,16
  Oproep tot het nalaten van afgunst; in plaats daarvan gehoorzaamheid in navolging van Christus.
• XIX,1 – XXXV,12
  Oproep tot aandacht voor de door God gegeven gaven.
• XXXVI,1 – XXXIX,9
  Jezus Christus geeft de ware kennis; dit leidt tot een leven in ééndracht.
• XL,1 – LVII,2
  Aandacht voor de situatie in Korinthe, met nadruk op de levenswandel.
• LIX,1 – LXI,3
  Gebed.
• LXII,1 – LXV,2
  Laatste oproep en besluit.

Theologische hoofdlijnen

Met I Clemens hebben we met een gelegenheidsgeschrift te doen en dus niet met een theologische verhandeling. Toch zijn er wel diverse theologische opvattingen uit de tekst af te leiden.
Als eerste valt te vermelden dat in I Clemens veelvuldig wordt geciteerd uit het Oude Testament. Het Oude Testament speelt een grote rol in de brief. De Joodse oorsprong van de gemeente van Rome – volgens de traditie gesticht door de apostel Petrus – houdt hier mogelijk verband mee.
Een tweede opvatting betreft de betekenis van het christen-zijn. Voor I Clemens is een christen een door Gods wil in Christus geroepene. Door het bloed van Christus ontvangt de geroepene verlossing. De roep geldt voor alle mensen en gehoorzaamheid hieraan brengt ‘kennis’, het opent de ‘verduisterde’ ogen van het hart en geeft toegang tot de weldaden van God: opstanding uit de dood en eeuwig leven. Het leven van een christen speelt zich af tussen het moment van de roeping en de opstanding uit de dood.
God heeft ook al in het Oude Testament mensen geroepen. Volgens I Clemens zijn de personen uit het Oude Testament én de christenen één gemeente die haar geloof fundeert in de openbaring van het Oude Testament en de persoon van Jezus Christus. Het Oude Testament wordt door I Clemens min of meer geannexeerd, personen uit het Oude Testament worden christenen. Christus is het die het Oude Testament voor de wereld heeft geopend.
In I Clemens wordt niet over God gesproken als de Vader van Jezus Christus, maar over God als Schepper en Heerser. Aan Zijn wil is alles onderworpen, ook de gemeenteleden van Korinthe. Er moet orde heersen. Nederigheid en gehoorzaamheid – in navolging van Christus – is de passende houding. Dat alles aan Gods wil is onderworpen ziet I Clemens ook in de wetmatigheden in de schepping. Hier lijkt beïnvloeding door de filosofische stroming van de Stoa. Maar ook de invloed van de Joodse scheppingsleer is mogelijk. Clemens was tenslotte een door het Joodse denken beïnvloede christen, waarbij bedacht moet worden dat het Joodse denken ook de invloed van het Hellenisme had ondergaan.
Clemens brengt ook de ambten in de gemeente in verband met de orde van God. God heeft de opzieners en diakenen in de gemeente aangesteld en die kunnen dus niet zomaar uit hun ambt worden gezet! Clemens ziet zich daarom genoodzaakt om in te grijpen in de verstoring in de orde van het lichaam van Christus.

Vertalingen

• Engelse vertaling op internet: I Clemens
• Nederlandse vertaling: A.F.J. Klijn, Apostolische Vaders 1, Kampen, 1981, p. 158-200

Bronnen

• A.F.J. Klijn, Apostolische Vaders 1, Kampen, 1981, p. 141-200