Seksualiteit stond ook in Vroege Kerk al op de agenda1
Seksualiteit speelde in de Vroege Kerk een cruciale rol in het denken over het goede christelijke leven, stelt dr. Klazina Staat. Ze promoveerde onlangs aan de Universiteit Gent op hagiografische verhalen over kuise echtparen.
De kersverse doctor woont in de Vlaamse stad. Het gesprek vindt echter plaats in de woning van haar ouders in Dordrecht. Daar groeide ze op en ging ze op zondag naar de gereformeerde gemeente. In Gent kerkt ze zowel in het Evangelisch Centrum Rehoboth als in de gereformeerde kerk vrijgemaakt.
Haar interesse in het vroege christendom werd haar al door haar ouders meegegeven, onder meer door reizen naar Italië en vooral naar Rome. Docenten Nederlands en klassieke talen op de Guido de Brès in Rotterdam stimuleerden haar ontluikende liefde voor kunst en cultuur. Na haar middelbare schooltijd studeerde ze klassieke talen en kunstgeschiedenis.
In 2014 kwam Staat in Gent terecht voor een promotiestudie in het vakgebied taal- en letterkunde, met als onderwerp de hagiografie. Hagiografieën zijn geschriften over heiligen, monniken, bisschoppen en anderen die zich onderscheidden als volgelingen van Jezus door het afwijzen van alles wat het leven plezierig maakt: eten, drinken, slaap, seksualiteit en huiselijk gemak. Staat: “De hagiografie van toen is vergelijkbaar met de hedendaagse christelijke roman. Ze bieden ontspanning en brengen een christelijke boodschap over. Ze presenteren de heiligen tegelijkertijd als voorbeelden van deugdzaamheid.”
Zijn die verhalen echt gebeurd?
“Dat vroegen onderzoekers uit de Rooms-Katholieke Kerk zich al af in de zeventiende eeuw. Ze kwamen tot de conclusie dat de heiligenlevens vaak fictie waren, net zoals onze christelijke romans.”
Waar heeft u precies onderzoek naar gedaan?
“Ik heb onderzocht op welke manier de hagiografie voor de lezers geloofwaardig werd gemaakt. Om een goed voorbeeld te kunnen zijn, moesten de heiligen moreel geloofwaardig zijn en hun levensverhalen waarheidsgetrouw. Vooral heb ik me gericht op laatantieke, Latijnse verhalen uit de vierde tot de zesde eeuw over kuise echtparen, die afzagen van seksuele gemeenschap. Het kuise huwelijk was een populaire vorm van huiselijke ascese. Ik heb zeven verhalen over kuise echtparen onderzocht.”
Hoe stond men in de vroege middeleeuwen tegenover seksualiteit?
“Seksualiteit was een van de grootste discussiepunten in het vroege christendom. Veel vroegchristelijke literatuur gaat over de plaats van seksualiteit binnen het goede christelijke leven. De kerkvaders Augustinus en Hiëronymus streefden een leven na van seksuele onthouding, maar uit hun geschriften blijkt de spanning die dit met zich meebracht. Augustinus had spijt van zijn seksuele uitspattingen in zijn jeugd, zo schrijft hij in de “Confessiones”, maar hij noemt nergens de naam van zijn vroegere geliefde. Hiëronymus was kritisch ten opzichte van seksualiteit, maar intussen leefde hij wel in verbondenheid met zijn spirituele metgezel Paula.
Beide gevallen laten zien dat men worstelde met de vormgeving van seksualiteit en met de verhouding tussen man en vrouw. In de heiligenlevens blijkt dezelfde spanning. Christenen die kuis leven, worden op een voetstuk geplaatst.”
Komen moderne vormen van seksualiteit ook aan de orde in de hagiografieën?
“Bepaalde elementen doen denken aan onderwerpen die nu belangrijk zijn, als het gaat over seksualiteit. Vrouwen kunnen bijvoorbeeld een mannelijk karakter krijgen door mannelijke waarden als dapperheid en moed te tonen tijdens het martelaarschap. Sommige hagiografieën gaan over twee mannen die in een nauwe vriendschap tot elkaar staan. Het voert te ver om hier te spreken over genderverandering of homo-erotische liefde in moderne zin, maar de hagiografie laat ons wel nadenken over hedendaagse problemen.”
Hoe kunnen christenen hiermee hun voordeel doen?
“Seksualiteit is altijd al een delicaat onderwerp geweest. In de Vroege Kerk schuwde men het niet. Men schreef er open over. Op dat punt is er nog veel te winnen in de christelijke wereld. Het is belangrijk om het in christelijke gezinnen over seksualiteit te hebben en moeilijke onderwerpen niet uit de weg te gaan.”
